TerraNova
New member
Gülseren ÜST POLAT / Deniz KILINÇ
Asırlar evvel Türklerin yerleşik yaşama geçişini sağlayan Anadolu toprakları için 21. yüzyılda da durum değişmişe benzemiyor. Şartlar, niçinler değişse bile bir hayli sistemsiz göçe sahne olmaya devam ediyor bu topraklar. Anlayacağınız göç, yabancısı olduğumuz bir kavram değil. Tarih boyunca ülke içi ve ülkeler ortası çatışmalar, ekonomik ve toplumsal sıkıntıları artırmanın yanı sıra toplum nizamını de değiştiren niteliklere sahip oldu. Refah seviyesi ve ömür standartlarının dramatik bir biçimde değişmesiyle beşerler, yasal yollarla daha âlâ kaideler için öteki ülkelerde barınmanın yollarını aradı. birtakım bazı ise devayı yakın bölgeler ve komşu ülkelere kaçak yollarla girerek kendilerine sıfırdan yeni bir hayat oluşturmada buldu. Bilhassa nitelikli iş gücü yahut beyin göçü üzere nizamlı göç, hükümetlere istihdam sağlama ve halk yapısını çeşitlendirme imkanı sunarak kültürel manada toplumlarını geliştirme imkanı sundu. Ama sistemsiz göç bu tablonun tam aykırısı bir fotoğraf çiziyor. İç savaş, ekonomik kasvetler vb. niçinlerle ülkesini terk ederek kaçak yollarla diğer ülkelere sığınan göçmenler -işin insanı boyutu bir yana- göçe maruz kalan ülkeler için ekonomik, toplumsal ve şüphesiz siyasi manada çeşitli sıkıntıların ortaya çıkmasına yol açıyor.
“Kalıcı mı olmuyor” kaygısı…
Türkiye, bilhassa son periyotlarda sistemsiz göç dalgasından nasibini alan ülkelerden biri. Nisan 2011’de Suriye’de çıkan iç savaşla ülkesini terk etmek zorunda kalan Suriyelilerle başlayan göç akımı, artık de 20 yıl ortadan daha sonra Taliban’ın Afganistan’ı ele geçirmesiyle ülkeden kaçan Afganlarla devam ediyor.
Türkiye’nin tertipli göç siyasetiyle binlerce yabancı vatandaş ülkenin çeşitli kentlerine yerleşse de devam eden sistemsiz göç, ülkede sosyo-ekonomik problemlerin artmasına yol açıyor. Üstüne üstlük COVID-19 pandemisi de bu durumu kolaylaştırmıyor… Pandeminin denetim altına alınması için bir yandan aşılama çalışmaları sürerken yaşanan bu sistemsiz göç hem hükümetin birebir vakitte toplumun bu taraftaki kaygılarını artıyor.
Durumun yasal tarafı bir yana, sosyolojik olarak binlerce insanın yer değiştirmesi her ne kadar kısa vadeli ve süreksiz olarak görülse de datalar, bu durumun gün geçtikçe kalıcı bir hal aldığını gösteriyor.
Türkiye milyonlara ulaşan sistemsiz göçmenin yanı sıra kayda kıymet bir seviyede de kayıtlı yabancıya mesken sahipliği yapıyor. Yasal yollardan girerek farklı statülerde Türkiye’de bulunan yabancı sayısının yaklaşık 5 milyon şahsa ulaştığı varsayım ediliyor. Bu yabancılar çalışma müsaadesine sahip olmaları durumunda kayıtlı işgücüne dâhil olabiliyor. Süreksiz müdafaa sağlanan yabancılara, mevsimlik tarım personelliği yahut hayvancılık üzere kimi dallarda sağlanan müsaade muafiyeti ise bunun haricinde tutuluyor.
Suriyeli sığınmacıların birçok ergenlerden oluşuyor
Göç Yönetimi Genel Müdürlüğü’ne nazaran Türkiye’de bulunan 5 milyon yabancı vatandaşın 3 milyon 701 bin 584’ünü Suriyeli vatandaşlar oluşturuyor. Bu sayının 53 bin 611’i Türkiye’nin 5 vilayetinde bulunan toplam 7 barınma merkezinde hayatlarını sürdürüyor. Başkaları ise sayıları değişmekle birlikte Türkiye’nin 81 vilayetine dağılmış durumda. Kayıtlı 530 bin 234 Suriyelinin yaşadığı İstanbul en ağır Suriyeli nüfusunun bulunduğu vilayet olurken Gaziantep (455.702 kişi) ikinci sırada yer alıyor. Hatay ise 436 bin 472 kayıtlı Suriyeli nüfusu ile üçüncü sırada bulunuyor. Urfa, Adana, Mersin, Bursa, İzmir, Konya ve Kilis bu vilayetleri izliyor.
Süreksiz müdafaa kapsamındaki Suriyelilerin 1 milyon 991 bin 054’ü erkek, 1 milyon 710 bin 530’u ise bayan. Toplam sayının 1 milyon 807 bin 220’sini 19-65 yaş aralığındaki bireyler oluşturuyor. 19 Ağustos itibariyle Suriyeli erkekler toplam Suriyeli sığınmacı sayısının yüzde 53,8’ini oluşturuyor. Suriyeli bayanların oranı ise yüzde 46,2. Yani Suriyeli adamların sayısı Suriyeli bayanların sayısından 280 bin 524 kişi fazla. Erkek-kadın sayısı içindeki en büyük fark ise 70 bin 142 kişi ile 19-24 yaş aralığında. Yaş aralığı artıkça bu fark azalıyor. 55 üzeri yaş aralıklarında bayanların sayısının erkeklerden daha fazla olduğu görülüyor. Türkiye’ye sığınan kayıtlı Suriyelilerin yaş ortalaması ise 22,2. Yani yüklü olarak genç Suriyeli sığınmacı barındırıyor Türkiye.
Suriyeli sığınmacılardaki bu genç nüfus eğitimde de kendini gösteriyor. Ulusal Eğitim Bakanlığı tarafınca 1 Kasım 2020 tarihinde açıklanan sayılara göre 2018- 2020 ortası devlet üniversitelerinde 73 bin 570 Suriyeli öğrenci okumuş. Bakanlığın 30 Haziran 2020 itibariyle yayınladığı bilgilere bakılırsa ise anaokulunda 35 bin 553, ilkokulda 338 bin 807, ortaokulda 222 bin 703 ve lisede 89 bin 518 Suriyeli öğrencinin eğitim gördüğü görülüyor.
Kayıtdışı 1 milyona yakın Suriyeli çalışıyor
Türkiye’de kayıt altına alınan istihdam oluşturmak için Suriyeli sığınmacıların çalışma müsaadesi almaları gerekiyor. Suriyeli sığınmacılarının patronlarının çalışma müsaadesine başvurma hakkı bulunuyor.
Çalışma ve Toplumsal Güvenlik Bakanlığı’nın 2019 bilgilerine göre Türkiye’de 31 bin 185 bireye çalışma müsaadesi verildi ve bu sayı giderek artıyor. Ticaret Bakanlığı bilgileri ise en az bir ortağı Suriye asıllı olan şirket sayısının 15 bin 159 olduğunu gösteriyor. Lakin Türkiye’de bu haktan gereğince yararlanılmadığı görülüyor, resmi bilgiler olmasa bile yapılan bir epey saha araştırması hali hazırda Türkiye’de 1 milyon Suriyelinin kayıt dışı çalıştığı istikametinde bulgular içeriyor.
Bu niçinle hem halihazırdaki Suriyeli göçmenler birebir vakitte son devirde Afgan yüklü sistemsiz göçlerin artması kayıt altındaki istihdam için tehdit olarak görülüyor. Mevsimlik emekçiler niçiniyle tarımda yıllardır kayıt dışılık sorunu ile uğraşan Türkiye’de bugün yalnızca tarım dalında değil ucuz işgücü yeğleyen patronlar ve hayatlarını devam ettirmek ismine düşük fiyatla çalışmayı göze alan göçmenler niçiniyle inşaat, dokuma ve hatta sanayi dalında bile kayıtdışılık artıyor. hem de Türkiye’de iş kuran Suriyeli göçmenler de bir daha Suriyeli göçmenleri kayıtdışı olarak çalıştırıyor. Bu da Türkiye için ekonomik manada önemli bir kayıp yaratıyor.
2013’ten beri artan kaçak göç hareketi var
Son periyotta göçmen sorunu epey sık gündeme gelmekle birlikte Göç Yönetimi Genel Müdürlüğü tarafınca kayıt altına alınan bilgiler, aslında kaçak göçmen sorunun yeni olmadığını ve yıllardır Türkiye’nin bu çeşit kaçak girişlere maruz kaldığını gösteriyor. Hatta 2019 yılı şimdilik en ağır kaçak girişlerin yaşandığı yıl olarak kayıtlara geçmiş durumda. Göç Yönetimi Genel Müdürlüğü bilgilerine göre Türkiye’de yakalanan sistemsiz göçmen sayılarında 2013- 2019 yılları içinde her yıl yükselen bir grafik kelam konusu. 454 bin 662 göçmenin yakalandığı 2019 yılı 2005 yılından bu yana Türkiye’ye en çok kaçak girişin yapıldığı yıl. 2020 yılında ise bu sayı 122 binlere düştü. 2021 yılı için 19 Ağustos tarihine kadar yakalanan sistemsiz göçmen sayısı ise 86 bin 785.
Göç Yönetimi’nin dataları “Afganlar yeni değil” diyor
Ülkeye kaçak olarak giren göçmenlerin uyruklarına bakıldığında -19 Ağustos 2021’e kadar- 36 bin 985 kişi ile Afganlar birinci sırada yer alıyor. Akabinde 12 bin 328 kişi ile Suriyeliler geliyor. Liste; Pakistan (9 bin 272), Özbekistan (3 bin 50) ve Irak (2 bin 681) diye devam ediyor.
Yıl sonunda bu sayı ne olur bilinmemekle birlikte yakalanan sistemsiz göçmenlerin uyrukları incelendiğinde Afgan göçmenlerin Türkiye’de yeni olmadığı dikkat çekiyor. 2014 yılında 12 bin 248 Afganistan asıllı kaçak göçmen yakalanmış Türkiye’de. Bu sayı sonraki yıl 35 bin 921’e yükselmiş, 2018’de 100 binli sayıları aşmış ve 2019’da 201 bin 437’ye çıkmış. 2020’de ise 50 binli sayılara düşmüş. 2021’in birinci altı ayında ise 25 bin 643 Afgan yakalanmış Türkiye’de. Bu sayıların tamamı Göç Yönetimi tarafınca yayımlanan resmi datalar.
Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan ise 20 Ağustos Cuma günü yaptığı açıklamada, “Türkiye’nin ana muhalefeti daima şunu söylemiş oldu. ‘Afganistan’dan Türkiye’ye 1,5 milyon sistemsiz göç oldu.’ Maalesef ana muhalefetin de muhalefetin de söylemiş olduği bu sayıların hepsi palavradır. Türkiye’ye Afganistan’dan bu biçimde bir göç olmamıştır. Türkiye’de şu anda emniyet kayıtlarımızda ve kayıt dışı 300 bin Afganistanlı göçmen kelam mevzusudur” tabirini kullanmıştı.
Coğrafik pozisyon mukadderat mi?
Her ne kadar sığınmacı sayısı Türkiye’de son senelerda gözle görülür bir artış kaydetse de, göçmenlerin hepsi burada kalıcı bir hayat aramıyor. Pakistan ve İran üzerinden Türkiye’ye gelen milyonlarca sığınmacı olsa da, bir daha binlercesi de Avrupa’ya gitme hayalleri kuruyor. Bilhassa Afgan göçünün başlamasıyla Avrupa’daki birçok ülkeye komşu olması sebebiyle değerli bir geçiş koridorunda Türkiye. Bunu, Avrupalı otoriteler doğrulasa da inisiyatifi alan ülke sayısı ne yazık ki çok az. Türkiye’nin transit ülke pozisyonunda olduğunu belirten birden fazla Avrupalı başkan, Türkiye’nin üstündeki bu yükü almak yerine kendi ülkelerinde sistemsiz göçün artmasını önlemek için Türkiye üzere transit ülkelere yapılan mali yardımları artırmayı amaçlıyor. Hatta Reuters’ın hususla ilgili bilgisi olan üç Avrupa Birliği (AB) yetkilisine dayandırdığı bir haberinde, Afganistan, Pakistan ve İran’a mali yardım yapılması ihtimalinin görüşüldüğü, Türkiye’nin de daha fazla Afgan’a mesken sahipliği yapmakta bir rol oynayabileceği öne sürülmüştü.
Bu kapsamda Taliban’ın Afganistan’da aktifliği artırdığı sıralarda AB’nin göçmenleri hudutlarından uzak tutma çalışmaları başlamıştı. AB Dış İlgiler ve Güvenlik Siyaseti Yüksek Temsilcisi Josep Borrell, bir İspanyol televizyonuna yaptığı açıklamada, “Çok sayıda Afgan Avrupa’ya gelebilmek için Türkiye üzerinden geçmeyi deneyecek. Bu çerçevede Türkiye epey kıymetli bir rol oynayacak” demişti. Afgan göçü öncesinde Belçika İltica ve Göçten Sorumlu Devlet Bakanı Sami Mehdi, AB ve Türkiye içindeki göçmen muahedesinin Afganları da kapsayacak biçimde genişletilmesi davetinde bulunmuş, Almanya Şansölyesi Angela Merkel de “Türkiye ile yakın olarak çalışmak zorundayız” tabirlerini kullanmıştı.
Son olarak Fransa da devreye girdi ve Cumhurbaşkanı Emmanuel Macron, AB hudutlarının korunması için Türkiye ile işbirliği yapılması konusunda ısrarını lisana getirdi. “Kayda paha sistemsiz göç dalgaları beklemeli ve kendimizi korumalıyız” diyen Macron, bu kapsamda Merkel ile irtibatta olduğunu ve hudutların korunması için çeşitli adımlar atılacağını söylemiş oldu. Macron, “Bu adımlar, sistemsiz göçle çabayı, (sınırları) muhafaza kriterlerinin uyumlu hale getirilmesi, Pakistan, Türkiye ve İran üzere transit yahut mesken sahibi ülkelerle işbirliğinin kurulmasını da kapsıyor” dedi.
Toplum psikolojisine de ziyan veriyor
Afgan sığınmacılarla son devirde bir daha gündeme oturan sistemsiz göç dalgasının akıbeti hala meçhul. Atılan adımlar, canlarını kurtarmak için ülkelerini terk eden kayıt dışı sığınmacıların gereksinimlerini karşılayamadığını apaçık gösteriyor. Sığınmacıların yüklü olarak akın ettiği ülkeler içindeki Türkiye, sistemsiz göçün istihdam başta olmak üzere yaratacağı ekonomik külfetlerden korunmak için adımlar atsa da bilhassa son haftalarda ülkeye giren kayıt dışı göçmen sayısı bu adımların kâfi olmadığını gösteriyor. Sistemsiz göçün ekonomik boyutu toplum psikolojisine de ziyan veriyor ve halk bu mevzuda kalıcı bir tahlil bekliyor. Avrupa’nın sağlayacağı mali yardımlar, Türkiye’nin siyasi adımları ve hudutlara örülen duvarlar bu tahlili sağlayacak mı bilinmez ancak her koyunun kendi bacağından asıldığı bu global nizamda hem sığınmacıların tıpkı vakitte ülkelerin çıkarlarının korunması için yalnızca hudutların korunması yerine ortak adımlar atılması kural üzere görünüyor.
Türkiye ve göç konusu sorunsallığı
Dr. Amir Ahmad FEKRİ / Sosyolog
Yaklaşık son yirmi beş yılda, kimi bahisleri direkt ‘masaya’ yatırıp, masanın somut tipi, ölçüleri, boyutu, biçimi ve soyut olarak kalitesi doğrultusunda yetkinliğini aşmayacak derdiyle, inceden inceye kuramsal, oluşan istatistiksel ve sayısal algılar, hukukî ve yeri geldiğinde, Avrupa Birliği/evrensel kural ve pahalar üzere bağlamlar çerçevesinde, çözümlemelerle çözülmeden sorusallaşan biçimiyle, reçeteye sarıp ‘toparlamak’ adettendir. bir daha adetten olacak ki problemler tahlile kavuşmadan masaya tekrar gelinceye kadar rafa kaldırılmıştır.
Göç konusu ve göçmen meselesini incelemek, irdelemek, yorumlamak ve çözümlemek ise kelamı edilen masalara sığmayacak kadar sosyolojiktir. Kelamı edilen sosyolojik yapı alanına ait, faal sosyokültürel boyutlar, epey istikametli sosyo-psikolojik olgular ve ayrıksı sosyo-politik örüntülerin varlığından bahsedilebilir. Çağımızda ve günümüzde göç, göçmenlerce, ulus-devletlerin ulusal anlayış ve potansiyel toplum yapısına yönelik duyulan olgusal bir sosyolojik fenomendir. Nasıl ki tarihte Anadolu toprakları, Dicle ile Fırat ırmaklarının başlangıç havzası ve Mezopotamya toprakları bu iki ırmağın birleşme ve açık denize dökülme noktasına kadar kentleşme ve uygarlıkların oluşum etrafı ayrıcalığını yaşıyorsa, olağan göçlerin yapıldığı alan olma özelliğini de birlikteinde taşımıştır.
Batı merkezli “Orta Doğu” tanımlanmasına aksi diyeceğim; Batı Asya ülkeleri içerisinde yer alan dünün Osmanlı İmparatorluğu ve sosyo-politik kimliğiyle Anadolu’da yerleşim merkezli günümüzün ulus devleti Türkiye Cumhuriyeti; Batı Asya ve kısmı olarak Batı Avrupa’nın doğusunda yer aldığı coğrafya ayrıcalığını taşıyor. kuvvetli bir göç potansiyeline sahip. Türkiye’den Avrupa’ya göç, II. Dünya Savaşı daha sonrası 1950’lerden başlamıştır. Ayrıyeten Osmanlı İmparatorluğunun egemenlik alanından sosyo-politik alanlar ve etraflarında Osmanlı lisanı ve dilsel inanç gelenekleriyle yaşayanların farklı periyotlarda, yaşadıkları ülkelerden (Doğu Avrupa ve Balkanlar), Türkiye’ye yapılan göçle de karşılaşıyoruz. Bu bağlamda, irdelenmesi gerekilk öncelikli hususumuz için kıymet taşıyan aydınlatıcı bir kaç detaya değinelim:
Maruz kalmanın mağduriyeti…
Türkiye’den Avrupa’daki ulus-devletlere yapılan göçler kararında, kelam konusu ülkelere taşınan bir lisan, dilsel, dinî dilsel, gelenek yahut kültürel birikim olmamıştır. Ayrıyeten Türkiye’den göç edenler yaklaşık üç kuşak boyunca Avrupa toplumları içerisinde koloniler halinde varlıklarını sürdürmeyi tercih etmişlerdir. ötürüsıyla mahallî lisanı öğrenmeye gerek duymadan, yaşadıkları toplumsal yapılar içerisinde izole bir halde hayatışlardır. Bu izolasyon süreci Türkiye’de hala “gurbet” ve ‘gurbetçi’ edebiyatı/dilseli ortasında ve de “arabesk dünyası” ortasında anlamlanmaktadır. Öte yandan Avrupa’dan Türkiye’ye göç eden “Osmanlı/ Türk” kökenli göçmen yahut Avrupa’dan ‘kesin dönüş’ yapanların (Alamancı); Batı’nın toplumsal aktifliğiyle dönüşüme uğrayan dilsel, dinî, hayat anlayışının standartları ve toplumsal kazanımlarını, ortak dilsel (Türkçe) üzerinden aktardıkları inkar edilemez. Ayrıyeten Avrupai eser ve tüketim anlayışı, Batı’nın gelenek ve goreneklerinin yaşamsal bedelleri doğrultusunda edindikleri ekonomik birikimleri Türkiye toplumuna kattıkları gerçekliğini de okuyucunun takdirine bırakmak en doğrusu kanımca! Tahminen de, Türkiye’ye yapılan geri dönüş göçü ile Türkiye toplumuna taşınan olguları, “maruz kalmanın mağduriyeti” olarak tespit etmek mümkün olur.
Yaklaşık olarak geçtiğimiz 10 yıl içerisinde Suriye’de başlayan iç savaş, Türkiye’nin Güney ve Doğu Akdeniz sonlarını; Sünni-Şafii mezhebine mensup Suriye vatandaşlarının göç akımına ‘maruz’ bırakmıştır. Kelamı geçen Suriye’den göç ve günümüzde tartışması gündemde olan Afgan göç ve göçmen akımının niteliksel farklılıklarının karşılaştırılmasında, “maruz kalmanın mağduriyet” durumunu referans noktası alarak, belirleyici ve çözümleyici bir yol niteliğinde irdelememizi sürdüreceğiz. İrdeleyecek olursak:
Arapça, kendine alan açıyor
Tarihî açıdan Suriye göçmeni, Osmanlı coğrafyasının bir modülü olarak Türkiye Cumhuriyeti ile dilsel bağlarını kopartmış görünse de dinî (İslam) ve mezhepsel (Şafii-Hanifi) dilseli Arapça dilseli ortamında ortak paydaları bulunmaktadır. Ayrıyeten Suriyeli göçmenlerin ulusal lisanı Arapçanın, kutsal yazıt “Kur’an” lisanı olması Türkiye Cumhuriyeti dinî ortamı içerisinde özgün bir kutsallık yükünü taşımakta ve dinî hürmetle karşılanmaktadır. ötürüsıyla Suriyeli göçmenlerin lisanı ve İslami dinî dilseli bağlamında Türkiye Cumhuriyeti’ndeki tıpkı dilseli kutsal niteleyen toplum bölümlerde sahiplenilmektedir. Suriyeli göçmenlerin, İslami dinselliğinde kendini manalandıran Türkiye vatandaşları nezdinde dinseli/ mezhebi eksiksiz olarak beslendiği ve barındığı kaynaktır. Bu doğrultuda ulus-devlet lisanı olan Türkçe’nin Suriye göçmeninin lisanı olan Arapçaya maruz kalması ve mağduriyet yaşaması kaçınılmaz olmuştur. Bu çerçeveden bakıldığında Suriyeli göçmenlerin, dinî lisan Arapça ile kendisinin gelenek ve toplumsal olgularını Türkiye’nin lisan ve dilsel birliğine katarak kendisine alan açarken, Türkiye toplumunun toplumsal alanını daraltarak uzun vadede toplumsal mağduriyet yaratacak üzere görünmektedir.
“Geri dönüş” kaçınılmaz
Buna karşılık şu anda resmi kaynaklara nazaran Suriyeli göçmen nüfusunua nazaran yüzde iki yahut yüzde üç içinde sistemsiz Afgan göçmeninin, dinî bağlamda yakınlıkları oldukları biçimde Türkiye Cumhuriyeti’ne ulusal lisan dilseli ve toplumsal yapı ve olgularına; Divan Edebiyatı’ndaki Farsça’nın tartısı kadar bile tesiri olmadığı üzere, rastgele bir toplumsal, klâsik, kültürel katkıları da kelam konusu değildir. Son kelam olarak bir Suriye göçünden kelam edildiğinde Osmanlı İmparatorluğu topraklarından Türkiye’ye “eve dönüş/kesin dönüş” kavramları akla gelirken, Afgan göçmeninden bahsederken süreksiz bir süre izolasyon yaşayıp, toplumsal ve ekonomik birikimleri ile orta ve uzun vadede ülkelerine “geri dönüş” yapacaklarının kaçınılmaz olduğu öngörülebilir.
Sosyo-ekonomik açıdan göçler
Dr. Öğr. Üyesi M. Adil SALEPÇİOĞLU / İstanbul Aydın Üniversitesi Kurulsal İdare ve Sürdürülebilirlik Uygar Merkezi Müdürü
Genel olarak yöresel, bölgesel ve memleketler arası olarak izlenen göçlerin, sosyo-kültürel, sosyo-politik ve sosyo-ekonomik sonuçlarının olduğu ve olacağı açıktır. Bilhassa yurt haricinden ülke coğrafyasına gelen memleketler arası göçlerin, hem kamu idaresi ve güvenlik, tıpkı vakitte göç alan bölgesel yapıda mahallî idarelerden, sivil toplum kuruluşlarına, eğitimden, sıhhate kadar ele alınması, gerekli olan düzenleme ve uygulamalar ile oluşturulacak göç siyasetlerinin geliştirilmesi kaçınılmaz bir değere sahip olmaktadır. Göçmen, mülteci yahut sığınmacıların başta çalışma sistemi, sıhhat ve eğitim imkanları olmak üzere, göç olgusunun bilhassa iktisada tesirlerinin de bu açıdan büyük bir ehemmiyete sahip olduğu görülmektedir. İnsani açıdan göç hareketleri irdelendiğinde, daha düzgün ömür standartları ve ekonomik imkanlar, siyasal ve toplumsal baskılardan kurtulmak yahut doğal felaketler niçiniyle ortaya çıkan göç dalgaları halinde karşımıza çıkmaktadır. Bu bağlamda ülke içi yahut ülkeler ortası göç olgusunun tarih boyunca yaşanmış bir realite olarak besbellilik kazandığı söz edilebilir. ötürüsıyla göç, birfazlaca ülkede siyasal ve toplumsal olaylarla olduğu kadar, ekonomik gerçeklerle de bağlantılı olarak ön plana çıkmaktadır.
Göçe yol açan faktörler, göçlerden etkilenen temel ögeler oluyor
Bu niçinle göçlere yol açan faktörler, beraberinde göçlerden etkilenen temel ögeler olma özelliğine de sahiptir. Öbür bir tabirle, göçlere niye olan siyasal, sosyo-kültürel ve ekonomik faktörler, göç alan ülkelerin de siyasal ve sosyo-kültürel ögelerini etkilediği kadar, ekonomik yapısını da etkilemektedir. Bu açıdan göçlerin ekonomik tesirleri değerlendirildiğinde, ekonomik büyüme, dış ticaret açığı ve iş gücü piyasası üzere besbelli alanlara direkt yahut dolaylı tesirlerinin olduğunu belirtebiliriz. Bu çerçevede literatürde de yer alan bulgulara paralel, göçlerin olumsuz ekonomik tesirlerine bakıldığında, nitelikli ve yüksek eğitimli kesitlerin daha gelişmiş ülkelere göç etmesi halinde, ülkeden ayrılmalarına bağlı olarak göç veren ülkede rekabet verimliliği, üretim kapasitesi ve ekonomik büyümenin azaldığı görülmektedir. Birebir biçimde, göç alan ülkelerde de göçün olumsuz tesirlerine bakıldığında ise, ortaya çıkan nüfus artışı, bilhassa toplumsal sermaye yatırımlarının artmasına ve kamu bütçesi üzerinde maliyet ögesi olarak yansımasına sebep olduğu üzere, beraberinde göç eden bireylerin nazaranceli olarak eğitimsiz ve niteliksiz olması durumunda göç alan ülkenin, artan emek piyasasında karşılaşacağı başta işsizlik artışı üzere maliyetlere de hazırlıklı olması gereğini ortaya koymaktadır. Oluşacak bütçe açıklarının finansmanında ise muhtemelen daha hayli vergi ve daha fazla borçlanma ile tahlil aranacağı öngörülebilir.
Bu çerçevede, ekonomik büyüme üzerinde göç olgusunun tesiri de biroldukca değişken tarafınca irdelendiğinde, başta ekonomik büyüme ve göç olgusu içindeki münasebetin söz ettiğimiz boyutları, ülkelerin aldığı ve verdiği göçün büyüklüğüne ve niteliğine bağlı olarak değişkenlik göstereceğine dair bir kıymetlendirme yapılmasını mümkün kılmaktadır. Başka bir değişle, nitelikli-kalifiye emek göçü alan ülkelerin ekonomik büyümesinin artacağı yahut niteliksiz-kalifiye olmayan bir yapıya sahip emek göçü alan ülkelerin ise ekonomik büyüme sürecinden olumsuz etkileneceği tarafında genel bir yaklaşım ortaya konulabilir. Bu doğrultuda, ekonomik büyüme ve göç olgusu içindeki bağlantının incelenmesi kapsamında, Türkiye’nin de dahil olduğu gelişmekte olan ülke ekonomileri üstündeki etkisinin ortaya konulduğu bu tarafta ampirik araştırmalar da bulunmaktadır.
Göç alan ülkede işsizlik yüksekse sorun yaratır
Bu sosyo-ekonomik tesirlerin göç alan ülkedeki toplum tarafınca benimsenip, benimsenmemesi, şayet göç alan ülkede ekonomik büyümenin zayıf olduğu, bütçe istikrarının sağlanamadığı, cari açık, enfl asyonist bir ortam ve işsizlik oranının yüksek seyrettiği bir durum kelam konusu olduğunda, değerli birtakım problemler yaratacağı da çok açık ve doğal olarak kaçınılmaz olacaktır. Ayrıyeten yaşanan göç dalgaları kararı emek arzının artışı ise öteki bir açıdan ucuz işgücü istihdamına yönelmekte ve sonuçta kayıt dışı istihdam da artmaktadır. Bu ise tam rekabetin bozulmasına ve lokal toplumsal kesitler için iş kaybı manasına gelen bir algıyı da güçlendirmektedir. Bu sıkıntılar, bilhassa göç alan Türkiye üzere gelişmekte olan ülkelerin aktif bir göç siyasetine sahip olmasını kıymetli hale getirmektedir. Sosyo-ekonomik olgular yerleşik toplumsal kesitlerin daha tepkisel ve olumsuz bir hal ile göç eden topluluklara karşı negatif bir tavır ve davranış göstermelerine niye olabilecek etkenler formunda karşımıza çıkmaktadır.
Ekonomik datalar göz gerisi edilmemeli
Bu niçinle göçlerin daha yeterli bir ömür için siyasal ve toplumsal faktörlerin yanısıra, ekonomik faktörlerden ötürü, gelişmemiş ülkelerden, daha gelişmiş ülkelere hakikat, bireylerin kimi vakit canları kıymetine gerçekleştirdikleri göç hareketlerinin ortaya çıktığı durumlarda, ülkesel iktisatların yapısal yetkinlikleri, makro istikrarları, endüstrileşme kapasiteleri, teknolojik yatırımları ve büyüme oranları ile yaratılan istihdam ve sürdürülebilir ekonomik büyüklüklere bağlı olarak göç dalgalarını karşılayabilme aktifliğini kıymetlendirmek ve buna uygun regülasyonlar yaparak, gerekli önlemlerin alınmasına efor göstermek büyük kıymet taşımaktadır. Göç hareketlerinin insani tarafı de dikkate alındığında, iç savaş üzere olgulardan ötürü kaçıp, hayatlarını kurtarma maksadında olan insanlara ömür fırsatının verilmesi epeyce daha hassas bir mevzu olmak durumundadır. Bu bağlamda hayat hakkı kelam konusu olduğunda, göçlerin ülke ekonomilerine olan olumsuz tesirleri gözardı edilemeyecek bile olsa, kabul edilebilir olması, fakat buna ait düzenlemeler ve siyasetlerin oluşturularak, sürdürülebilir finans ile entegre bir kurumsal yönetişimin sağlanması ve başta ekonomik büyüme ve istikrarlı bir yapının oluşturulmasıyla temaslı kıymet arz edecektir.
Asırlar evvel Türklerin yerleşik yaşama geçişini sağlayan Anadolu toprakları için 21. yüzyılda da durum değişmişe benzemiyor. Şartlar, niçinler değişse bile bir hayli sistemsiz göçe sahne olmaya devam ediyor bu topraklar. Anlayacağınız göç, yabancısı olduğumuz bir kavram değil. Tarih boyunca ülke içi ve ülkeler ortası çatışmalar, ekonomik ve toplumsal sıkıntıları artırmanın yanı sıra toplum nizamını de değiştiren niteliklere sahip oldu. Refah seviyesi ve ömür standartlarının dramatik bir biçimde değişmesiyle beşerler, yasal yollarla daha âlâ kaideler için öteki ülkelerde barınmanın yollarını aradı. birtakım bazı ise devayı yakın bölgeler ve komşu ülkelere kaçak yollarla girerek kendilerine sıfırdan yeni bir hayat oluşturmada buldu. Bilhassa nitelikli iş gücü yahut beyin göçü üzere nizamlı göç, hükümetlere istihdam sağlama ve halk yapısını çeşitlendirme imkanı sunarak kültürel manada toplumlarını geliştirme imkanı sundu. Ama sistemsiz göç bu tablonun tam aykırısı bir fotoğraf çiziyor. İç savaş, ekonomik kasvetler vb. niçinlerle ülkesini terk ederek kaçak yollarla diğer ülkelere sığınan göçmenler -işin insanı boyutu bir yana- göçe maruz kalan ülkeler için ekonomik, toplumsal ve şüphesiz siyasi manada çeşitli sıkıntıların ortaya çıkmasına yol açıyor.
“Kalıcı mı olmuyor” kaygısı…
Türkiye, bilhassa son periyotlarda sistemsiz göç dalgasından nasibini alan ülkelerden biri. Nisan 2011’de Suriye’de çıkan iç savaşla ülkesini terk etmek zorunda kalan Suriyelilerle başlayan göç akımı, artık de 20 yıl ortadan daha sonra Taliban’ın Afganistan’ı ele geçirmesiyle ülkeden kaçan Afganlarla devam ediyor.
Türkiye’nin tertipli göç siyasetiyle binlerce yabancı vatandaş ülkenin çeşitli kentlerine yerleşse de devam eden sistemsiz göç, ülkede sosyo-ekonomik problemlerin artmasına yol açıyor. Üstüne üstlük COVID-19 pandemisi de bu durumu kolaylaştırmıyor… Pandeminin denetim altına alınması için bir yandan aşılama çalışmaları sürerken yaşanan bu sistemsiz göç hem hükümetin birebir vakitte toplumun bu taraftaki kaygılarını artıyor.
Durumun yasal tarafı bir yana, sosyolojik olarak binlerce insanın yer değiştirmesi her ne kadar kısa vadeli ve süreksiz olarak görülse de datalar, bu durumun gün geçtikçe kalıcı bir hal aldığını gösteriyor.
Türkiye milyonlara ulaşan sistemsiz göçmenin yanı sıra kayda kıymet bir seviyede de kayıtlı yabancıya mesken sahipliği yapıyor. Yasal yollardan girerek farklı statülerde Türkiye’de bulunan yabancı sayısının yaklaşık 5 milyon şahsa ulaştığı varsayım ediliyor. Bu yabancılar çalışma müsaadesine sahip olmaları durumunda kayıtlı işgücüne dâhil olabiliyor. Süreksiz müdafaa sağlanan yabancılara, mevsimlik tarım personelliği yahut hayvancılık üzere kimi dallarda sağlanan müsaade muafiyeti ise bunun haricinde tutuluyor.
Suriyeli sığınmacıların birçok ergenlerden oluşuyor
Göç Yönetimi Genel Müdürlüğü’ne nazaran Türkiye’de bulunan 5 milyon yabancı vatandaşın 3 milyon 701 bin 584’ünü Suriyeli vatandaşlar oluşturuyor. Bu sayının 53 bin 611’i Türkiye’nin 5 vilayetinde bulunan toplam 7 barınma merkezinde hayatlarını sürdürüyor. Başkaları ise sayıları değişmekle birlikte Türkiye’nin 81 vilayetine dağılmış durumda. Kayıtlı 530 bin 234 Suriyelinin yaşadığı İstanbul en ağır Suriyeli nüfusunun bulunduğu vilayet olurken Gaziantep (455.702 kişi) ikinci sırada yer alıyor. Hatay ise 436 bin 472 kayıtlı Suriyeli nüfusu ile üçüncü sırada bulunuyor. Urfa, Adana, Mersin, Bursa, İzmir, Konya ve Kilis bu vilayetleri izliyor.
Süreksiz müdafaa kapsamındaki Suriyelilerin 1 milyon 991 bin 054’ü erkek, 1 milyon 710 bin 530’u ise bayan. Toplam sayının 1 milyon 807 bin 220’sini 19-65 yaş aralığındaki bireyler oluşturuyor. 19 Ağustos itibariyle Suriyeli erkekler toplam Suriyeli sığınmacı sayısının yüzde 53,8’ini oluşturuyor. Suriyeli bayanların oranı ise yüzde 46,2. Yani Suriyeli adamların sayısı Suriyeli bayanların sayısından 280 bin 524 kişi fazla. Erkek-kadın sayısı içindeki en büyük fark ise 70 bin 142 kişi ile 19-24 yaş aralığında. Yaş aralığı artıkça bu fark azalıyor. 55 üzeri yaş aralıklarında bayanların sayısının erkeklerden daha fazla olduğu görülüyor. Türkiye’ye sığınan kayıtlı Suriyelilerin yaş ortalaması ise 22,2. Yani yüklü olarak genç Suriyeli sığınmacı barındırıyor Türkiye.
Suriyeli sığınmacılardaki bu genç nüfus eğitimde de kendini gösteriyor. Ulusal Eğitim Bakanlığı tarafınca 1 Kasım 2020 tarihinde açıklanan sayılara göre 2018- 2020 ortası devlet üniversitelerinde 73 bin 570 Suriyeli öğrenci okumuş. Bakanlığın 30 Haziran 2020 itibariyle yayınladığı bilgilere bakılırsa ise anaokulunda 35 bin 553, ilkokulda 338 bin 807, ortaokulda 222 bin 703 ve lisede 89 bin 518 Suriyeli öğrencinin eğitim gördüğü görülüyor.
Kayıtdışı 1 milyona yakın Suriyeli çalışıyor
Türkiye’de kayıt altına alınan istihdam oluşturmak için Suriyeli sığınmacıların çalışma müsaadesi almaları gerekiyor. Suriyeli sığınmacılarının patronlarının çalışma müsaadesine başvurma hakkı bulunuyor.
Çalışma ve Toplumsal Güvenlik Bakanlığı’nın 2019 bilgilerine göre Türkiye’de 31 bin 185 bireye çalışma müsaadesi verildi ve bu sayı giderek artıyor. Ticaret Bakanlığı bilgileri ise en az bir ortağı Suriye asıllı olan şirket sayısının 15 bin 159 olduğunu gösteriyor. Lakin Türkiye’de bu haktan gereğince yararlanılmadığı görülüyor, resmi bilgiler olmasa bile yapılan bir epey saha araştırması hali hazırda Türkiye’de 1 milyon Suriyelinin kayıt dışı çalıştığı istikametinde bulgular içeriyor.
Bu niçinle hem halihazırdaki Suriyeli göçmenler birebir vakitte son devirde Afgan yüklü sistemsiz göçlerin artması kayıt altındaki istihdam için tehdit olarak görülüyor. Mevsimlik emekçiler niçiniyle tarımda yıllardır kayıt dışılık sorunu ile uğraşan Türkiye’de bugün yalnızca tarım dalında değil ucuz işgücü yeğleyen patronlar ve hayatlarını devam ettirmek ismine düşük fiyatla çalışmayı göze alan göçmenler niçiniyle inşaat, dokuma ve hatta sanayi dalında bile kayıtdışılık artıyor. hem de Türkiye’de iş kuran Suriyeli göçmenler de bir daha Suriyeli göçmenleri kayıtdışı olarak çalıştırıyor. Bu da Türkiye için ekonomik manada önemli bir kayıp yaratıyor.
2013’ten beri artan kaçak göç hareketi var
Son periyotta göçmen sorunu epey sık gündeme gelmekle birlikte Göç Yönetimi Genel Müdürlüğü tarafınca kayıt altına alınan bilgiler, aslında kaçak göçmen sorunun yeni olmadığını ve yıllardır Türkiye’nin bu çeşit kaçak girişlere maruz kaldığını gösteriyor. Hatta 2019 yılı şimdilik en ağır kaçak girişlerin yaşandığı yıl olarak kayıtlara geçmiş durumda. Göç Yönetimi Genel Müdürlüğü bilgilerine göre Türkiye’de yakalanan sistemsiz göçmen sayılarında 2013- 2019 yılları içinde her yıl yükselen bir grafik kelam konusu. 454 bin 662 göçmenin yakalandığı 2019 yılı 2005 yılından bu yana Türkiye’ye en çok kaçak girişin yapıldığı yıl. 2020 yılında ise bu sayı 122 binlere düştü. 2021 yılı için 19 Ağustos tarihine kadar yakalanan sistemsiz göçmen sayısı ise 86 bin 785.
Göç Yönetimi’nin dataları “Afganlar yeni değil” diyor
Ülkeye kaçak olarak giren göçmenlerin uyruklarına bakıldığında -19 Ağustos 2021’e kadar- 36 bin 985 kişi ile Afganlar birinci sırada yer alıyor. Akabinde 12 bin 328 kişi ile Suriyeliler geliyor. Liste; Pakistan (9 bin 272), Özbekistan (3 bin 50) ve Irak (2 bin 681) diye devam ediyor.
Yıl sonunda bu sayı ne olur bilinmemekle birlikte yakalanan sistemsiz göçmenlerin uyrukları incelendiğinde Afgan göçmenlerin Türkiye’de yeni olmadığı dikkat çekiyor. 2014 yılında 12 bin 248 Afganistan asıllı kaçak göçmen yakalanmış Türkiye’de. Bu sayı sonraki yıl 35 bin 921’e yükselmiş, 2018’de 100 binli sayıları aşmış ve 2019’da 201 bin 437’ye çıkmış. 2020’de ise 50 binli sayılara düşmüş. 2021’in birinci altı ayında ise 25 bin 643 Afgan yakalanmış Türkiye’de. Bu sayıların tamamı Göç Yönetimi tarafınca yayımlanan resmi datalar.
Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan ise 20 Ağustos Cuma günü yaptığı açıklamada, “Türkiye’nin ana muhalefeti daima şunu söylemiş oldu. ‘Afganistan’dan Türkiye’ye 1,5 milyon sistemsiz göç oldu.’ Maalesef ana muhalefetin de muhalefetin de söylemiş olduği bu sayıların hepsi palavradır. Türkiye’ye Afganistan’dan bu biçimde bir göç olmamıştır. Türkiye’de şu anda emniyet kayıtlarımızda ve kayıt dışı 300 bin Afganistanlı göçmen kelam mevzusudur” tabirini kullanmıştı.
Coğrafik pozisyon mukadderat mi?
Her ne kadar sığınmacı sayısı Türkiye’de son senelerda gözle görülür bir artış kaydetse de, göçmenlerin hepsi burada kalıcı bir hayat aramıyor. Pakistan ve İran üzerinden Türkiye’ye gelen milyonlarca sığınmacı olsa da, bir daha binlercesi de Avrupa’ya gitme hayalleri kuruyor. Bilhassa Afgan göçünün başlamasıyla Avrupa’daki birçok ülkeye komşu olması sebebiyle değerli bir geçiş koridorunda Türkiye. Bunu, Avrupalı otoriteler doğrulasa da inisiyatifi alan ülke sayısı ne yazık ki çok az. Türkiye’nin transit ülke pozisyonunda olduğunu belirten birden fazla Avrupalı başkan, Türkiye’nin üstündeki bu yükü almak yerine kendi ülkelerinde sistemsiz göçün artmasını önlemek için Türkiye üzere transit ülkelere yapılan mali yardımları artırmayı amaçlıyor. Hatta Reuters’ın hususla ilgili bilgisi olan üç Avrupa Birliği (AB) yetkilisine dayandırdığı bir haberinde, Afganistan, Pakistan ve İran’a mali yardım yapılması ihtimalinin görüşüldüğü, Türkiye’nin de daha fazla Afgan’a mesken sahipliği yapmakta bir rol oynayabileceği öne sürülmüştü.
Bu kapsamda Taliban’ın Afganistan’da aktifliği artırdığı sıralarda AB’nin göçmenleri hudutlarından uzak tutma çalışmaları başlamıştı. AB Dış İlgiler ve Güvenlik Siyaseti Yüksek Temsilcisi Josep Borrell, bir İspanyol televizyonuna yaptığı açıklamada, “Çok sayıda Afgan Avrupa’ya gelebilmek için Türkiye üzerinden geçmeyi deneyecek. Bu çerçevede Türkiye epey kıymetli bir rol oynayacak” demişti. Afgan göçü öncesinde Belçika İltica ve Göçten Sorumlu Devlet Bakanı Sami Mehdi, AB ve Türkiye içindeki göçmen muahedesinin Afganları da kapsayacak biçimde genişletilmesi davetinde bulunmuş, Almanya Şansölyesi Angela Merkel de “Türkiye ile yakın olarak çalışmak zorundayız” tabirlerini kullanmıştı.
Son olarak Fransa da devreye girdi ve Cumhurbaşkanı Emmanuel Macron, AB hudutlarının korunması için Türkiye ile işbirliği yapılması konusunda ısrarını lisana getirdi. “Kayda paha sistemsiz göç dalgaları beklemeli ve kendimizi korumalıyız” diyen Macron, bu kapsamda Merkel ile irtibatta olduğunu ve hudutların korunması için çeşitli adımlar atılacağını söylemiş oldu. Macron, “Bu adımlar, sistemsiz göçle çabayı, (sınırları) muhafaza kriterlerinin uyumlu hale getirilmesi, Pakistan, Türkiye ve İran üzere transit yahut mesken sahibi ülkelerle işbirliğinin kurulmasını da kapsıyor” dedi.
Toplum psikolojisine de ziyan veriyor
Afgan sığınmacılarla son devirde bir daha gündeme oturan sistemsiz göç dalgasının akıbeti hala meçhul. Atılan adımlar, canlarını kurtarmak için ülkelerini terk eden kayıt dışı sığınmacıların gereksinimlerini karşılayamadığını apaçık gösteriyor. Sığınmacıların yüklü olarak akın ettiği ülkeler içindeki Türkiye, sistemsiz göçün istihdam başta olmak üzere yaratacağı ekonomik külfetlerden korunmak için adımlar atsa da bilhassa son haftalarda ülkeye giren kayıt dışı göçmen sayısı bu adımların kâfi olmadığını gösteriyor. Sistemsiz göçün ekonomik boyutu toplum psikolojisine de ziyan veriyor ve halk bu mevzuda kalıcı bir tahlil bekliyor. Avrupa’nın sağlayacağı mali yardımlar, Türkiye’nin siyasi adımları ve hudutlara örülen duvarlar bu tahlili sağlayacak mı bilinmez ancak her koyunun kendi bacağından asıldığı bu global nizamda hem sığınmacıların tıpkı vakitte ülkelerin çıkarlarının korunması için yalnızca hudutların korunması yerine ortak adımlar atılması kural üzere görünüyor.
Türkiye ve göç konusu sorunsallığı
Dr. Amir Ahmad FEKRİ / Sosyolog
Yaklaşık son yirmi beş yılda, kimi bahisleri direkt ‘masaya’ yatırıp, masanın somut tipi, ölçüleri, boyutu, biçimi ve soyut olarak kalitesi doğrultusunda yetkinliğini aşmayacak derdiyle, inceden inceye kuramsal, oluşan istatistiksel ve sayısal algılar, hukukî ve yeri geldiğinde, Avrupa Birliği/evrensel kural ve pahalar üzere bağlamlar çerçevesinde, çözümlemelerle çözülmeden sorusallaşan biçimiyle, reçeteye sarıp ‘toparlamak’ adettendir. bir daha adetten olacak ki problemler tahlile kavuşmadan masaya tekrar gelinceye kadar rafa kaldırılmıştır.
Göç konusu ve göçmen meselesini incelemek, irdelemek, yorumlamak ve çözümlemek ise kelamı edilen masalara sığmayacak kadar sosyolojiktir. Kelamı edilen sosyolojik yapı alanına ait, faal sosyokültürel boyutlar, epey istikametli sosyo-psikolojik olgular ve ayrıksı sosyo-politik örüntülerin varlığından bahsedilebilir. Çağımızda ve günümüzde göç, göçmenlerce, ulus-devletlerin ulusal anlayış ve potansiyel toplum yapısına yönelik duyulan olgusal bir sosyolojik fenomendir. Nasıl ki tarihte Anadolu toprakları, Dicle ile Fırat ırmaklarının başlangıç havzası ve Mezopotamya toprakları bu iki ırmağın birleşme ve açık denize dökülme noktasına kadar kentleşme ve uygarlıkların oluşum etrafı ayrıcalığını yaşıyorsa, olağan göçlerin yapıldığı alan olma özelliğini de birlikteinde taşımıştır.
Batı merkezli “Orta Doğu” tanımlanmasına aksi diyeceğim; Batı Asya ülkeleri içerisinde yer alan dünün Osmanlı İmparatorluğu ve sosyo-politik kimliğiyle Anadolu’da yerleşim merkezli günümüzün ulus devleti Türkiye Cumhuriyeti; Batı Asya ve kısmı olarak Batı Avrupa’nın doğusunda yer aldığı coğrafya ayrıcalığını taşıyor. kuvvetli bir göç potansiyeline sahip. Türkiye’den Avrupa’ya göç, II. Dünya Savaşı daha sonrası 1950’lerden başlamıştır. Ayrıyeten Osmanlı İmparatorluğunun egemenlik alanından sosyo-politik alanlar ve etraflarında Osmanlı lisanı ve dilsel inanç gelenekleriyle yaşayanların farklı periyotlarda, yaşadıkları ülkelerden (Doğu Avrupa ve Balkanlar), Türkiye’ye yapılan göçle de karşılaşıyoruz. Bu bağlamda, irdelenmesi gerekilk öncelikli hususumuz için kıymet taşıyan aydınlatıcı bir kaç detaya değinelim:
Maruz kalmanın mağduriyeti…
Türkiye’den Avrupa’daki ulus-devletlere yapılan göçler kararında, kelam konusu ülkelere taşınan bir lisan, dilsel, dinî dilsel, gelenek yahut kültürel birikim olmamıştır. Ayrıyeten Türkiye’den göç edenler yaklaşık üç kuşak boyunca Avrupa toplumları içerisinde koloniler halinde varlıklarını sürdürmeyi tercih etmişlerdir. ötürüsıyla mahallî lisanı öğrenmeye gerek duymadan, yaşadıkları toplumsal yapılar içerisinde izole bir halde hayatışlardır. Bu izolasyon süreci Türkiye’de hala “gurbet” ve ‘gurbetçi’ edebiyatı/dilseli ortasında ve de “arabesk dünyası” ortasında anlamlanmaktadır. Öte yandan Avrupa’dan Türkiye’ye göç eden “Osmanlı/ Türk” kökenli göçmen yahut Avrupa’dan ‘kesin dönüş’ yapanların (Alamancı); Batı’nın toplumsal aktifliğiyle dönüşüme uğrayan dilsel, dinî, hayat anlayışının standartları ve toplumsal kazanımlarını, ortak dilsel (Türkçe) üzerinden aktardıkları inkar edilemez. Ayrıyeten Avrupai eser ve tüketim anlayışı, Batı’nın gelenek ve goreneklerinin yaşamsal bedelleri doğrultusunda edindikleri ekonomik birikimleri Türkiye toplumuna kattıkları gerçekliğini de okuyucunun takdirine bırakmak en doğrusu kanımca! Tahminen de, Türkiye’ye yapılan geri dönüş göçü ile Türkiye toplumuna taşınan olguları, “maruz kalmanın mağduriyeti” olarak tespit etmek mümkün olur.
Yaklaşık olarak geçtiğimiz 10 yıl içerisinde Suriye’de başlayan iç savaş, Türkiye’nin Güney ve Doğu Akdeniz sonlarını; Sünni-Şafii mezhebine mensup Suriye vatandaşlarının göç akımına ‘maruz’ bırakmıştır. Kelamı geçen Suriye’den göç ve günümüzde tartışması gündemde olan Afgan göç ve göçmen akımının niteliksel farklılıklarının karşılaştırılmasında, “maruz kalmanın mağduriyet” durumunu referans noktası alarak, belirleyici ve çözümleyici bir yol niteliğinde irdelememizi sürdüreceğiz. İrdeleyecek olursak:
Arapça, kendine alan açıyor
Tarihî açıdan Suriye göçmeni, Osmanlı coğrafyasının bir modülü olarak Türkiye Cumhuriyeti ile dilsel bağlarını kopartmış görünse de dinî (İslam) ve mezhepsel (Şafii-Hanifi) dilseli Arapça dilseli ortamında ortak paydaları bulunmaktadır. Ayrıyeten Suriyeli göçmenlerin ulusal lisanı Arapçanın, kutsal yazıt “Kur’an” lisanı olması Türkiye Cumhuriyeti dinî ortamı içerisinde özgün bir kutsallık yükünü taşımakta ve dinî hürmetle karşılanmaktadır. ötürüsıyla Suriyeli göçmenlerin lisanı ve İslami dinî dilseli bağlamında Türkiye Cumhuriyeti’ndeki tıpkı dilseli kutsal niteleyen toplum bölümlerde sahiplenilmektedir. Suriyeli göçmenlerin, İslami dinselliğinde kendini manalandıran Türkiye vatandaşları nezdinde dinseli/ mezhebi eksiksiz olarak beslendiği ve barındığı kaynaktır. Bu doğrultuda ulus-devlet lisanı olan Türkçe’nin Suriye göçmeninin lisanı olan Arapçaya maruz kalması ve mağduriyet yaşaması kaçınılmaz olmuştur. Bu çerçeveden bakıldığında Suriyeli göçmenlerin, dinî lisan Arapça ile kendisinin gelenek ve toplumsal olgularını Türkiye’nin lisan ve dilsel birliğine katarak kendisine alan açarken, Türkiye toplumunun toplumsal alanını daraltarak uzun vadede toplumsal mağduriyet yaratacak üzere görünmektedir.
“Geri dönüş” kaçınılmaz
Buna karşılık şu anda resmi kaynaklara nazaran Suriyeli göçmen nüfusunua nazaran yüzde iki yahut yüzde üç içinde sistemsiz Afgan göçmeninin, dinî bağlamda yakınlıkları oldukları biçimde Türkiye Cumhuriyeti’ne ulusal lisan dilseli ve toplumsal yapı ve olgularına; Divan Edebiyatı’ndaki Farsça’nın tartısı kadar bile tesiri olmadığı üzere, rastgele bir toplumsal, klâsik, kültürel katkıları da kelam konusu değildir. Son kelam olarak bir Suriye göçünden kelam edildiğinde Osmanlı İmparatorluğu topraklarından Türkiye’ye “eve dönüş/kesin dönüş” kavramları akla gelirken, Afgan göçmeninden bahsederken süreksiz bir süre izolasyon yaşayıp, toplumsal ve ekonomik birikimleri ile orta ve uzun vadede ülkelerine “geri dönüş” yapacaklarının kaçınılmaz olduğu öngörülebilir.
Sosyo-ekonomik açıdan göçler
Dr. Öğr. Üyesi M. Adil SALEPÇİOĞLU / İstanbul Aydın Üniversitesi Kurulsal İdare ve Sürdürülebilirlik Uygar Merkezi Müdürü
Genel olarak yöresel, bölgesel ve memleketler arası olarak izlenen göçlerin, sosyo-kültürel, sosyo-politik ve sosyo-ekonomik sonuçlarının olduğu ve olacağı açıktır. Bilhassa yurt haricinden ülke coğrafyasına gelen memleketler arası göçlerin, hem kamu idaresi ve güvenlik, tıpkı vakitte göç alan bölgesel yapıda mahallî idarelerden, sivil toplum kuruluşlarına, eğitimden, sıhhate kadar ele alınması, gerekli olan düzenleme ve uygulamalar ile oluşturulacak göç siyasetlerinin geliştirilmesi kaçınılmaz bir değere sahip olmaktadır. Göçmen, mülteci yahut sığınmacıların başta çalışma sistemi, sıhhat ve eğitim imkanları olmak üzere, göç olgusunun bilhassa iktisada tesirlerinin de bu açıdan büyük bir ehemmiyete sahip olduğu görülmektedir. İnsani açıdan göç hareketleri irdelendiğinde, daha düzgün ömür standartları ve ekonomik imkanlar, siyasal ve toplumsal baskılardan kurtulmak yahut doğal felaketler niçiniyle ortaya çıkan göç dalgaları halinde karşımıza çıkmaktadır. Bu bağlamda ülke içi yahut ülkeler ortası göç olgusunun tarih boyunca yaşanmış bir realite olarak besbellilik kazandığı söz edilebilir. ötürüsıyla göç, birfazlaca ülkede siyasal ve toplumsal olaylarla olduğu kadar, ekonomik gerçeklerle de bağlantılı olarak ön plana çıkmaktadır.
Göçe yol açan faktörler, göçlerden etkilenen temel ögeler oluyor
Bu niçinle göçlere yol açan faktörler, beraberinde göçlerden etkilenen temel ögeler olma özelliğine de sahiptir. Öbür bir tabirle, göçlere niye olan siyasal, sosyo-kültürel ve ekonomik faktörler, göç alan ülkelerin de siyasal ve sosyo-kültürel ögelerini etkilediği kadar, ekonomik yapısını da etkilemektedir. Bu açıdan göçlerin ekonomik tesirleri değerlendirildiğinde, ekonomik büyüme, dış ticaret açığı ve iş gücü piyasası üzere besbelli alanlara direkt yahut dolaylı tesirlerinin olduğunu belirtebiliriz. Bu çerçevede literatürde de yer alan bulgulara paralel, göçlerin olumsuz ekonomik tesirlerine bakıldığında, nitelikli ve yüksek eğitimli kesitlerin daha gelişmiş ülkelere göç etmesi halinde, ülkeden ayrılmalarına bağlı olarak göç veren ülkede rekabet verimliliği, üretim kapasitesi ve ekonomik büyümenin azaldığı görülmektedir. Birebir biçimde, göç alan ülkelerde de göçün olumsuz tesirlerine bakıldığında ise, ortaya çıkan nüfus artışı, bilhassa toplumsal sermaye yatırımlarının artmasına ve kamu bütçesi üzerinde maliyet ögesi olarak yansımasına sebep olduğu üzere, beraberinde göç eden bireylerin nazaranceli olarak eğitimsiz ve niteliksiz olması durumunda göç alan ülkenin, artan emek piyasasında karşılaşacağı başta işsizlik artışı üzere maliyetlere de hazırlıklı olması gereğini ortaya koymaktadır. Oluşacak bütçe açıklarının finansmanında ise muhtemelen daha hayli vergi ve daha fazla borçlanma ile tahlil aranacağı öngörülebilir.
Bu çerçevede, ekonomik büyüme üzerinde göç olgusunun tesiri de biroldukca değişken tarafınca irdelendiğinde, başta ekonomik büyüme ve göç olgusu içindeki münasebetin söz ettiğimiz boyutları, ülkelerin aldığı ve verdiği göçün büyüklüğüne ve niteliğine bağlı olarak değişkenlik göstereceğine dair bir kıymetlendirme yapılmasını mümkün kılmaktadır. Başka bir değişle, nitelikli-kalifiye emek göçü alan ülkelerin ekonomik büyümesinin artacağı yahut niteliksiz-kalifiye olmayan bir yapıya sahip emek göçü alan ülkelerin ise ekonomik büyüme sürecinden olumsuz etkileneceği tarafında genel bir yaklaşım ortaya konulabilir. Bu doğrultuda, ekonomik büyüme ve göç olgusu içindeki bağlantının incelenmesi kapsamında, Türkiye’nin de dahil olduğu gelişmekte olan ülke ekonomileri üstündeki etkisinin ortaya konulduğu bu tarafta ampirik araştırmalar da bulunmaktadır.
Göç alan ülkede işsizlik yüksekse sorun yaratır
Bu sosyo-ekonomik tesirlerin göç alan ülkedeki toplum tarafınca benimsenip, benimsenmemesi, şayet göç alan ülkede ekonomik büyümenin zayıf olduğu, bütçe istikrarının sağlanamadığı, cari açık, enfl asyonist bir ortam ve işsizlik oranının yüksek seyrettiği bir durum kelam konusu olduğunda, değerli birtakım problemler yaratacağı da çok açık ve doğal olarak kaçınılmaz olacaktır. Ayrıyeten yaşanan göç dalgaları kararı emek arzının artışı ise öteki bir açıdan ucuz işgücü istihdamına yönelmekte ve sonuçta kayıt dışı istihdam da artmaktadır. Bu ise tam rekabetin bozulmasına ve lokal toplumsal kesitler için iş kaybı manasına gelen bir algıyı da güçlendirmektedir. Bu sıkıntılar, bilhassa göç alan Türkiye üzere gelişmekte olan ülkelerin aktif bir göç siyasetine sahip olmasını kıymetli hale getirmektedir. Sosyo-ekonomik olgular yerleşik toplumsal kesitlerin daha tepkisel ve olumsuz bir hal ile göç eden topluluklara karşı negatif bir tavır ve davranış göstermelerine niye olabilecek etkenler formunda karşımıza çıkmaktadır.
Ekonomik datalar göz gerisi edilmemeli
Bu niçinle göçlerin daha yeterli bir ömür için siyasal ve toplumsal faktörlerin yanısıra, ekonomik faktörlerden ötürü, gelişmemiş ülkelerden, daha gelişmiş ülkelere hakikat, bireylerin kimi vakit canları kıymetine gerçekleştirdikleri göç hareketlerinin ortaya çıktığı durumlarda, ülkesel iktisatların yapısal yetkinlikleri, makro istikrarları, endüstrileşme kapasiteleri, teknolojik yatırımları ve büyüme oranları ile yaratılan istihdam ve sürdürülebilir ekonomik büyüklüklere bağlı olarak göç dalgalarını karşılayabilme aktifliğini kıymetlendirmek ve buna uygun regülasyonlar yaparak, gerekli önlemlerin alınmasına efor göstermek büyük kıymet taşımaktadır. Göç hareketlerinin insani tarafı de dikkate alındığında, iç savaş üzere olgulardan ötürü kaçıp, hayatlarını kurtarma maksadında olan insanlara ömür fırsatının verilmesi epeyce daha hassas bir mevzu olmak durumundadır. Bu bağlamda hayat hakkı kelam konusu olduğunda, göçlerin ülke ekonomilerine olan olumsuz tesirleri gözardı edilemeyecek bile olsa, kabul edilebilir olması, fakat buna ait düzenlemeler ve siyasetlerin oluşturularak, sürdürülebilir finans ile entegre bir kurumsal yönetişimin sağlanması ve başta ekonomik büyüme ve istikrarlı bir yapının oluşturulmasıyla temaslı kıymet arz edecektir.